یکی از خوانندگان محترم در سوالی پرسیده اند:

« در حدیثی از امام رضا علیه السلام در کتاب مفاتیح الحیات آیت الله جوادی آملی آمده : هرگاه خواستی بخوابی ابتدا بر سمت راست و سپس بر سمت چپ بخوابید و هنگام برخواستن از سمت راست برخیزید اما دکتر .......در سخنان خود که فایل صوتی آن در وبلاگ طب اسلامی آمده دقیقا برعکس سخن امام را توصیه می کنند !! دلیلی را هم که برای سخن خود می آورند جای تعجب دارد! یکی از اطبا هم در تفسیر  این حدیث امام گفته است: خوابیدن به مدت 10 تا 15 دقیقه به سمت راست باعث می شود غذا در قعر معده قرار گیرد در نتیجه قسمت بالای معده سبکتر میشود و اگر حجم غذا زیاد باشد با توجه به شکل و محل معده با این توصیه امام غذا به طرف پایین معده رفته و معده کمتر به قسمت های بالایی بدن فشار می آورد و بعد وقتی به طرف چپ بخوابیم کبد همانند یک دمکن روی معده قرار گرفته باعث گرم شدن معده شده و عملیات هضم بهتر صورت می گیرد که به نظرم نظر این طبیب درست است. مشتاقانه منتظر نظر شما هستم»

از آنجایی که ما معتقد به لزوم توجه به حقایق موجود در کلام پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام در علم پزشکی هستیم و از آنجایی که سوال ایشان زمینه خوبی برای توضیح نحوه استفاده از روایات طبی می باشد، ترجیح دادم تا پاسخشان را در وبلاگ ارائه دهم تا انشاء الله جلوی برداشت های نادرست برخی دوستان از احادیث پزشکی از یکطرف و  سوء برداشت ها  و کج فهمی های مخالفین طب اسلامی از سوی دیگر گرفته شود

در یک روایت طبی به چه نکاتی باید دقت کرد ؟

1- سند روایت : این مرحله به عهده علمای علم حدیث و رجال است لذا امثال ما که واقف به این علوم نیستیم موطفیم از روایاتی استفاده کنیم که علمای مربوطه در تالیفات و تحقیقات خود بر آنها صحه گذاشته اند و آنها را تایید کرده اند یا حداقل رد نکرده اند

2- محتوای حدیث: محتوای روایت طبی نباید با براهین عقلی تضاد داشته باشد. اگر روایتی برخلاف اصول مسلم علمی و عقلی باشد باطل است. یکی از انتقاداتی که به طرفداران طب اسلامی می شود این است که می گویند : «شما عقلانیت و علم و تحقیق را تعطیل می کنید و دربست به آنچه در احادیث پزشکی آمده اکتفا می کنید و لذا رویه ی شما همان رویه ی اخباری گری است». پاسخ این عده این است که خیر، ما ارزش عقل را به عنوان رسول باطنی انکار نکرده و به آن پایبندیم ولی یک نکته مهم در اینجا وجود دارد و آن این که بسیاری از مطالب موجود در احادیث طبی که آن را خلاف عقل می دانند، خلاف عقل نیست بلکه خلاف میل و سلیقه کج اندیشان است.

حضرت امام خمینی(ره) 70 سال قبل در پاسخ به یکی از مدعیان عقل که به احادیث حمله کرده بود فرمود: «این بی خرد گمان می کند اگر خبری وارد شد، برخلاف برهان عقلی آن را هم باید چسبید و نگاه داشت. علما خود قبل از اینکه از این نویسندگان در عالم اثری باشد در کتابهای خود نوشتند و گوشزد کردند که اخبار مخالف عقل یک پول سیاه نمی ارزد لیکن آن عقلی که آنها می گویند با عقل شما خیلی فرق دارد. آن عقل یعنی برهان عقلی. عقل شما سلیقه و عادت است. از این جهت پَر داشتن فرشتگان را می گفتید خلاف عقل است با آن که شما دلیلی بر آن ندارید جز آن که با سلیقه شما نمی سازد و یا آن که آمدن ملائکه نزد امام را گفتید خلاف عقل است و ما مشت شما را باز کردیم در گفتار اول به آنجا رجوع کنید. آری اگر صد حدیث فرضا وارد شود که خداوند دو تاست یا اجتماع ضدین جایزست مثلا یا سه زاویه مثلث مساوی با سه قائمه است ما آن را نمی پذیریم» (کشف اسرار ص 403)

بدین ترتیب در رویکرد صحیح به احادیث پزشکی، باب انتقاد غیرعقلانی بودن و غیر علمی بودن مسدود می شود. البته در این مورد مطالب متعدد دیگری نیز وجود دارد که موکول به آینده می کنیم.

3- ترجمه صحیح: بعضی اوقات سند و محتوای حدیث مورد تایید است ولی ترجمه صحیحی از آن ارائه نشده که متاسفانه مواردی از این دست حتی در کتبی مثل دانشنامه احادیث پزشکی حجت الاسلام ری شهری نیز وجود دارد خصوصا که مترجمین نوعا آشنایی کافی با اصطلاحات پزشکی نداشته اند. به همین دلیل ما همیشه به متن عربی حدیث هم دقت می کنیم.

4- شرایط زمان و مکان و مخاطب حدیث : ممکن است در احادیث پزشکی یک اصل کلی بیان شده باشد مثل این که فرمودند : «خداوند در دو چیز شفا قرار داده است : نشتر حجام و شربت عسل» و یا «حجامت بدن را سالم و عقل را نیرومند می کند» طبیعتا مخاطب این روایات بیمار خاصی نیست بلکه شفابخش بودن یک روش درمانی یا یک دارو را بیان می کند. اما در بعضی دیگر از احادیث معصوم علیه السلام وارد جزئیات یک بیماری شده و تجویزی را برای بیماری خاص یا زمانی خاص بیان فرموده که در این صورت دیگر نمی توان محتوای حدیث را به همه افراد در همه زمان ها تعمیم داد.

5- دقت در سایر احادیث موجود در مورد آن موضوع: گاه در یک موضوع مشترک احادیث متعددی وارد شده که بعضا ضد و نقیض به نظر می رسند لذا برای دریافت حقیقت و استخراج یک اصل علمی باید به همه آن احادیث دقت شود. در علم حدیث به این کار «بررسی خانواده حدیث» می گویند.

ادامه دارد